By 
Topraklarının yüzde 93’ü dağlık bölgeden oluşan ve dışarıya açılan ulaşım koridorları kısıtlı Tacikistan’a Çin şirketlerinin yatırımları son yıllarda giderek artıyor.
1991’de bağımsızlığını ilan eden Tacikistan ile çok sıkı siyasi, ticari-ekonomik, askeri ve yatırım alanlarındaki ilişkileri bulunan Rusya, bağımsızlığın ilk yıllarından başlayarak Tacikistan ekonomisine en fazla yatırım yapan ülkelerin başında yer aldı.
O dönemde bölge ülkeleriyle ilişkilerini geliştirmeye başlayan Çin’in ise tartışmalı bazı sınır sorunları nedeniyle Tacikistan ile ilişkilerinde 2000’lı yılların ortalarına kadar durgunluk görüldü.
2007’de Tacikistan ile Çin arasında “İyi Komşuluk, Dostluk ve İşbirliği Anlaşması”nın imzalanmasıyla, ikili ilişkilerdeki durgunluğun sona ermesinin ardından iki ülke arasında tüm alanlardaki ilişkiler hızla gelişmeye başladı.
2011’de iki ülke arasındaki tartışmalı toprak sorununun Çin’in lehinde çözülmesinin ardından Pekin’in ve Çinli şirketlerin Tacikistan’a ilgisi daha da arttı. Tacikistan ile Çin arasında her alanda giderek gelişen ilişkiler, iki ülke arasındaki ticari-ekonomik ve yatırım alanlarına da yansıdı.
Bu arada Çin, son yıllarda Ukrayna’ya savaş açması üzerine Batı’nın yaptırımlarıyla karşı karşıya kalan Rusya’nın bölgede etkisinin eskisi gibi hissedilmemesini fırsat bilerek aralarında Tacikistan’ın da bulunduğu Orta Asya ülkeleriyle ilişkilerini daha da geliştirmeye gayret gösterdi.
Bunun üzerine bölge ülkeleriyle tüm alanlardaki ilişkilerini üst seviyeye çıkaran Çin, Tacikistan ekonomisine daha fazla yatırım yapmaya başladı.
1990’lı yıllardan itibaren Rusya, Tacikistan ekonomisine en fazla yatırım yapan ülke olarak öne çıkarken 2014 yılından başlayarak Rusya’nın bu ülkeye yaptığı yatırım hacminde azalma görülmeye başlandı.
Rusya, 2013’te 344 milyon dolarla Tacikistan’a yatırım yapan ülkelerin başında yer alırken bu dönemde Çin, Tacikistan ekonomisine 212,6 milyon dolar yatırım gerçekleştirdi.
2014 yılından başlayarak ülkenin en büyük yatırımcısı rolüne talip olan Çin, 2015’te Tacikistan’a 405,9 milyon dolarlık yatırım yaptı. Bu dönemde Rusya’nın Tacikistan ekonomisine yaptığı yatırım 81 milyon dolar oldu.
Sonraki yıllarda Tacikistan ekonomisine yaptığı yatırımları giderek artıran Çin, 2022’de ülke ekonomisine 462,9 milyon dolarlık yatırım yaparken bu dönemde Rusya’nın Tacikistan’a yatırım hacmi 50 milyon doların altında gerçekleşti.
Çin, şimdiye kadar Tacikistan’a 3,8 milyar dolarlık yatırım yaptı
Tacikistan Devlet Yatırımlar ve Devlet Mülk Yönetimi Komitesi verilerine göre Çin, 2007-2023 yıllarında Tacikistan ekonomisine toplam 3 milyar 845 milyon dolar yatırım yaptı. Çin’in Tacikistan ekonomisine yaptığı toplam yatırım hacminin yaklaşık yüzde 70’ini (2,6 milyar dolar) doğrudan yatırımlar oluşturdu.
Bağımsızlık yıllarında Tacikistan ekonomisine Rusya 1 milyar 851 milyon dolar, Kazakistan 1 milyar 209 milyon dolar, ABD 808 milyon dolar, İngiltere ise 805 milyon dolar yatırım yaptı.
Çin’in Tacikistan ekonomisine yaptığı yatırımlar esasen kara yolları, madencilik, inşaat, jeolojik ve madencilik araştırmaları, teknolojik ekipmanların kurulumu, sanayi ve diğer sektörleri kapsıyor.
Çin, ayrıca Tacikistan’daki otoyollar, tünel ve elektrik hattı inşaatı gibi altyapı projelerinde de yer aldı, ülkede stratejik öneme sahip Duşanbe-Çanak, Duşanbe-Kulyab, Duşanbe-Tursunzade otoyolları, kuzey-güney yüksek gerilimli elektrik hattı, Şehristan, Dosti, Hatlon ve Ozodi tünelleri, Çinli şirketlerin katılımı ve sermayesiyle inşa edildi.
Ülke genelinde halen 600’den fazla Çinli şirket bulunuyor, bu şirketler daha çok altın, gümüş, bakır gibi madencilik, inşaat malzemeleri ve çimento üretimi sektörlerinde faaliyet gösteriyor.
Çimento sektöründe faaliyet gösteren 3 Çinli şirket, Tacikistan’daki toplam çimentonun yüzde 85’ini üretiyor. Tacikistan, Çinli şirketler sayesinde Orta Asya’nın en büyük çimento ihracatçısı oldu.
“Çin, gelecekte de Tacikistan’a en fazla yatırım yapan ülke olmaya devam edecek”
Ekonomi uzmanı Bahadır Sadikov, AA muhabirine, Çin’in son yıllarda Orta Asya ülkelerine ilgisinin belirgin ölçüde arttığını, bunun sonucunda Çin’in aralarında Tacikistan’ın da bulunduğu bölge ülkelerine en fazla yatırım yapan ülkelerin arasında yer aldığını söyledi.
Sadikov, Çinli yatırımcıların Tacikistan ekonomisine daha çok doğrudan yatırım yapmayı tercih ettiğini dile getirerek, Çin’in ayrıca projeleri kendi şirketlerinin gerçekleştirmesi şartıyla Tacikistan’a uzun yıllık imtiyazlı krediler verdiğini ve böylece bu kredi kaynaklarının yeniden ülkeye geri dönüşünü sağladığını anlattı.
Çinli şirketlerin ülkeye büyük yatırımlar yaptığını ve stratejik öneme sahip sektörlerde faaliyet gösterdiğini belirten Sadikov, bunun sonucunda Tacikistan’daki en çok vergi ödeyen 4 şirketin 3’ünün Çin sermayeli şirketler olduğuna dikkati çekti.
Sadikov, 2010-2021’de Tacikistan’a yabancı yatırım akışının üçte birinin Çin’den geldiğini kaydederek, “Bu dikkate alındığında Çin, gelecekte de Tacikistan ekonomisine en fazla yatırım yapan ülke olmaya devam edecektir.” dedi.
Yorumlar